Interseks topmodel Hanne Gaby, Mens van het Jaar 2017: ‘Het meisje uit Kooigem is eindelijk vrij’

Dertig jaar lang was Hanne Gaby Odiele Termote niet helemaal wie de buitenwereld dacht dat ze was. Maar sinds 23 januari 2017 wil ze niet langer zwijgen: ja, ze is interseks. Net als bijna twee procent van de bevolking werd het Kortrijkse topmodel geboren met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken, iets wat ze op haar zeventiende zelf ontdekte en vervolgens uit schaamte jaren verzweeg. Tot ze dit jaar zichzelf en de wereld besloot te bevrijden van het laatste taboe en zich ontpopte tot activiste. Onze redactie heeft daar vier woorden voor: Mens van het Jaar.

De eerste keer dat ik Hanne Gaby Odiele Termote (30) zag, was op 1 oktober 2008 in de Jardins du Royal in Parijs. Dries Van Noten stond er klaar om zijn lente-zomercollectie 2009 voor te stellen aan de internationale modepers en Hanne stond geboekt als een van zijn catwalkmodellen. Het was mijn eerste modeweek en ik was danig onder de indruk van het hele gebeuren. Hanne, daarentegen, leek het modeleven en het hele circus dat erbij hoort al gewoon te zijn. Hoewel ze opgroeide in the middle of nowhere, in het West-Vlaamse Kooigem, en op dat moment nog eenentwintig moest worden, woonde ze toen al drie jaar in New York en die maturiteit straalde ze uit op de catwalk.

Amper achttien was Hanne, en net afgestudeerd in de richting Humane Wetenschappen van De Pleinschool in Kortrijk, toen ze op een muziekfestival ontdekt werd door Tom Van Dorpe. Vandaag is Van Dorpe een getalenteerd modestylist in New York, toen werkte hij als scout voor Dominique Models. Hij nam Hanne mee naar het kantoor van het Belgische modellenbureau, typte haar drie voornamen in op zijn computerscherm – Hanne Gaby Odiele – en vond dat meteen veel internationaler klinken dan Hanne Termote. En zo had het meisje, nog voor haar carrière begon, meteen een artiestennaam. Hanne Gaby Odiele is de naam waaronder ze kort daarna naar New York verhuisde, waar ze meteen gevraagd werd voor covershoots, reclamecampagnes en grote modeshows, van Chanel tot Marc Jacobs.

Maar in januari van dit jaar deelde Hanne Gaby Odiele met de wereld dat haar start als model op een cruciaal moment in haar leven was gekomen, amper enkele weken nadat ze een choquerende waarheid had ontdekt over het lichaam waarmee ze plots al die grote opdrachten binnenhaalde. De primeur was voor USA Today: ‘Hey, ik ben Hanne en ik werd interseks geboren. Dat betekent dat mijn lichaam niet eenduidig mannelijk of vrouwelijk is’, vertelde ze in een interview en video met de Amerikaanse krant.

Net als Calliope Stephanides, hoofdpersonage in de Pulitzerprijs winnende roman Middlesex (2003) van Jeffrey Eugenides, werd Hanne uiterlijk geboren als meisje, maar zonder eierstokken of baarmoeder. Wél met niet-ingedaalde teelballen en XY-chromosomen. Officieel luidt de diagnose DSD, differences of sex development, een parapluterm voor alle kinderen die geboren worden met andere chromosomen, geslachtsklieren of genitaliën dan wat typisch is voor jongens of meisjes. DSD wordt in de meeste gevallen, maar niet altijd, veroorzaakt door een gendefect en kan zich op wel dertig verschillende manieren manifesteren, van mannen met een vagina en niet-ingedaalde teelballen, of een plasgaatje dat niet aan de top van hun penis zit, tot vrouwen die een clitoris hebben zo groot als een kleine penis. Met seksuele geaardheid of genderidentiteit heeft DSD echter niets te maken. Mensen die interseks zijn, zijn dus geen transpersonen.

Het jaar van de waarheid

Van de golf aan reacties en bewondering die op haar interview volgde, staat Hanne Gaby Odiele vandaag nog versteld. Ouders van intersekskinderen en lotgenoten benaderden haar met zowel schrijnende als ontroerende verhalen. Maar ook mensen die aangemoedigd door haar verhaal hun eigen medische dossier hadden opgevraagd, en zo ontdekten dat ook zij interseks zijn. ‘Ik had nooit stilgestaan bij het effect dat mijn verhaal op anderen zou hebben’, zegt Hanne wanneer ik haar ontmoet in Season, een hippe bar in Parijs, de stad waar ze tijdens de recentste modeweken een hele week verbleef. ‘Ik deed het in de eerste plaats voor mezelf: het moest eruit.’

Op de dag dat Hanne naar buiten kwam met haar bekentenis, was het Engelse intersex het meest ingetypte woord op Google. En in de maanden die volgden, pikte niet alleen de Belgische pers haar verhaal op. Hanne kreeg een uitgebreid profiel in The Guardian, Vogue en Time. Ze werd geïnterviewd door BBC News en i-D, terwijl BoF haar opnam in hun befaamde top 500 van meest invloedrijke mensen in de modewereld. Niet wegens haar indrukwekkende parcours als model, wel omdat Hanne haar modellenstatus gebruikte om bewustwording te creëren rond de mensenrechten van intersekspersonen en de onnodige traumatiserende operaties die ze als kind vaak ondergaan. Ze lanceerde met haar verhaal een maandenlang debat over vrije wil en pleitte ervoor om intersekskinderen op hun achttiende zelf te laten beslissen welke operaties ze willen ondergaan, in plaats van de keuze op jonge leeftijd in hun naam te maken.

Dat ze na zo’n bewogen jaar een spicy wortelsap én een coupe champagne bestelt, daar in die bar in Parijs, in haar oversized Acne-kostuum, kan ik dan ook volkomen begrijpen.

2017 was voor jou erg bijzonder.

Hanne Gaby Odiele: ’23 januari 2017 was, tot dusver, de belangrijkste dag uit mijn leven. Jarenlang had ik het gevoel dat ik niet openlijk kon praten over wie ik echt ben. Ik was twee weken oud toen mijn ouders me meenamen naar de dokter voor een kleine infectie. Uit de bloedtest die toen afgenomen werd, bleek plots dat ik XY-chromosomen had en dus genetisch een jongetje was. Maar tot mijn zeventiende hebben dokters die waarheid voor mij verzwegen. Ze maakten mij al die jaren wijs dat ik iets aan mijn urinewegen had en daardoor zo vaak op doktersbezoek moest. Vandaag leven we gelukkig in een tijd waarin meer en meer mensen transparantie eisen, op allerlei vlakken, kwetsbaarheid durven te tonen en taboes doorbreken. Ook ik wou de waarheid over mezelf niet langer verzwijgen. Het gevolg was een overweldigend jaar.’

Wat was het moment waarop je besloot: dit jaar vertel ik het?

‘De voorbije jaren heb ik langzaamaan naar dit moment toegewerkt. Maar het zaadje was al geplant op mijn zeventiende, toen ik mijn interseks zijn ontdekte. Ik las een artikel in het Nederlandse meisjesblad Fancy over een meisje dat geen baarmoeder had en geen kinderen kon krijgen. Ik vroeg aan mijn dokter of ik hetzelfde had, want ik herkende mezelf in haar verhaal: ook ik moest me meermaals volledig uitkleden bij de dokter, had verschillende operaties ondergaan en wist als tiener dat ik geen maandstonden zou krijgen. ‘Dat klopt, nu weet je het’, antwoordde hij koudweg. Daarna gaf hij me de officiële diagnose: ik was interseks geboren en leed aan het androgeen ongevoeligheidssyndroom. Vanbuiten was ik een meisje, inwendig een jongen met testes en XY-chromosomen, maar mijn lichaam reageerde niet op het testosteron dat het aanmaakte. De mannelijke hormonen die mijn testes produceerden, werden door mijn lichaam omgezet in vrouwelijke. Ik kon niet geloven wat ik hoorde: ik had helemaal geen infectie aan mijn urinewegen.

Een paar weken later kreeg ik dat modellencontract. Het was het beste wat me kon overkomen. Ik werd gevraagd voor de meest vrouwelijke job ter wereld, hoewel ik niet eens geboren bleek als een echte vrouw. Op dat moment besloot ik: als die modellencarrière lukt, zal ik op een dag mijn verhaal delen, in de hoop dat andere intersekskinderen van een gelijkaardig trauma bespaard blijven. Interseks zijn is zo erg niet, als je er tenminste normaal over kunt praten. Bij mij heeft het uiteindelijk twaalf jaar geduurd voor ik daar klaar voor was. Die eerste jaren heb ik door de shock alles verdrongen en heb ik mij op mijn carrière gefocust. Pas de voorbije twee jaar ben ik me concreet beginnen voor te bereiden op mijn coming-out.’

Waren je ouders op de hoogte van dat plan?

‘Mijn ouders waren de eersten, na mijn man, aan wie ik vertelde dat ik naar buiten wou komen met mijn verhaal. Voor dat gesprek ben ik speciaal naar België gevlogen, in de lente van 2016. Ze steunden mij onmiddellijk, hoewel ze ook erg bang waren voor de reacties van de buitenwereld. Vandaag begrijpen mijn ouders wat er precies met hun dochter aan de hand is, maar dat was in de jaren tachtig en negentig, in pre-internettijden, wel anders. Ze werden over zoveel zaken in het duister gelaten. Dokters hebben hun bijvoorbeeld nooit de officiële naam van mijn diagnose verteld. Het woord interseks kenden ze niet, tot ik het hun op mijn zeventiende vertelde. Het enige wat ze wisten, was dat hun dochter inwendig een jongetje was, maar dat het volgens artsen beter was als ik die waarheid niet kende. Ze zouden mij operatief wel fiksen. Toen op mijn negende mijn testes chirurgisch verwijderd werden, vertelden mijn ouders mij op aanraden van de dokters dat ik geopereerd werd aan mijn blaas.

Ik neem mijn ouders niets kwalijk. Ze hebben altijd gedaan wat ze dachten dat het best voor mij was en vandaag is onze relatie beter dan ooit. Het voorbije jaar is ook voor hen erg helend geweest. Maar dat artsen hun toen zo slecht geadviseerd hebben, blijf ik erg vinden. Naar mijn gevoel gebeurde mijn chirurgische ingreep vooral omdat onze samenleving het zo moeilijk heeft met een beetje dubbelzinnigheid. Dokters willen lichamen die niet strikt in het hokje m of v passen zo graag normaliseren. Zelf zie ik niet in waarom dat moet: mijn lichaam fikste uit zichzelf al dat foutje van de natuur, door testosteron om te zetten in oestrogeen. Waarom moest ik onder het mes?’

Onnodige operaties

Hanne Gaby Odiele ondergaat als kind uiteindelijk twee operaties. Eentje op haar negende, wanneer artsen haar testikels verwijderen, waardoor haar lichaam stopt met het aanmaken van hormonen en haar kinderlijfje plots de symptomen krijgt van de menopauze. Het gevolg is dat ze op jonge leeftijd vrouwelijke hormonen moet slikken en een verhoogd risico loopt op osteoporose of botontkalking, iets waar vrouwen normaal pas rond de menopauze last van krijgen. Op haar zeventiende volgt een tweede ingreep. Haar vagina, die niet uitmondt in een baarmoeder, wordt operatief dieper gemaakt zodat Hanne, volgens artsen, ‘een normaal seksleven’ kan hebben. Over de mogelijke neveneffecten van zo’n ingreep – het risico op incontinentie, mogelijk verminderd libido – informeren de dokters haar niet.

Zelf omschrijft Hanne die operaties als een traumatische ervaring, zowel psychologisch als lichamelijk. In elk interview dat ze dit jaar al gaf, pleit ze ervoor dat niet dokters, maar de intersekspersonen zelf over de noodzaak van zulke operaties moeten kunnen beslissen, een oordeel waar Human Rights Watch haar in bijtreedt.

Twaalf jaar zwijgen, een carrière uitbouwen als model, en dan plots opstaan als interseksactiviste. Had je je voorbereid op die rol?

‘Ja, ik heb me de voorbije twee jaar laten coachen door interACT, een Amerikaanse organisatie die het opneemt voor interseksjongeren. Ik heb mijn tijd genomen om niet alleen mijn eigen verhaal goed te kunnen vertellen, maar ook dat van anderen. De juiste terminologie instuderen was belangrijk. Interseks zijn is bijvoorbeeld iets anders dan transgender zijn, waarbij een persoon geboren wordt met een duidelijk mannelijk of vrouwelijk geslacht, maar zich niet thuis voelt in dat lichaam. Daarnaast wou ik mijn medisch dossier goed bestudeerd hebben, zodat ik in interviews geen fouten zou maken. InterACT heeft mij daar uitstekend bij begeleid. Vervolgens kreeg ik mediatraining van CreagerCole Communications, expert in het brengen van LGBTQI-verhalen. Van hen leerde ik onder meer het belang van duidelijke communicatie: nee, ik zal nooit weten hoe het voelt om zwanger te zijn of maandelijks te bloeden, maar ik ben ook geen man. Ik ben beide organisaties dankbaar voor hun hulp. Zij hebben ervoor gezorgd dat ook mijn modellenbureau en omgeving goed voorbereid waren op mijn coming-out en wisten hoe ze hierover moesten communiceren, naar klanten of media toe.’

Je koos ervoor om het nieuws aan te kondigen op 23 januari. Wat herinner je je nog van de avond voordien?

‘De dagen ervoor waren zenuwslopend. Trump had net zijn inauguratie als president achter de rug en domineerde het nieuws. Ik had besloten om de primeur van mijn verhaal aan een Amerikaanse krant te geven, niet aan een modeblad, omdat ik een breed publiek wou bereiken. Als Trump op 23 januari dus iets bijzonder doms had gedaan, had USA Today mijn verhaal moeten uitstellen. Ik wist dat mijn interview om vier uur ’s nachts online zou komen en ben een hele nacht wakker gebleven tot het zover was.’

Ik kan me niet inbeelden hoe de ontlading voelt als je dat interview eindelijk online ziet staan.

‘Geen ander professioneel hoogtepunt komt in de buurt van wat ik die dag ervaarde. Ik kon eindelijk volledig eerlijk zijn over wie ik ben. Ik hoefde niks meer te verbergen.’

En dan ging de bal aan het rollen, want het bleef niet bij dat ene interview in USA Today. Ik vermoed dat je dit jaar meer werk hebt gehad als woordvoerder van de interseksbeweging dan als model.

‘De eerste weken en maanden gaf ik voortdurend interviews, soms drie op een dag. Het was heel hectisch, maar ook geweldig. Ik had eindelijk een stem als model. Voordien was mijn rol beperkter: ik daagde op een set op, deed wat kleren aan en begon te poseren. Nu kwamen de kleren op de tweede plaats.’

In juni mocht je in New York spreken voor de Verenigde Naties, tijdens een debat dat georganiseerd werd door de Europese Unie. Wat ging je daar vertellen?

‘Ik wou het hebben over mijn stokpaardje, de onnodige operaties die intersekskinderen vaak ondergaan. Want ondanks het feit dat we als maatschappij vandaag beter geïnformeerd zijn dan in mijn kindertijd, gebeuren die ingrepen nog steeds. De VN had allemaal afgevaardigden van de lid- staten uitgenodigd die wilden luisteren naar wat ik te zeggen had, dus ik was supernerveus. Vooral omdat ik daar plots in een heel andere wereld zat dan die van de catwalk. Toch ben ik blij dat ik mocht spreken voor mensen die effectief iets kunnen veranderen in de wetgeving van onze landen. Op dit moment is Malta het enige land dat operaties op interseks- baby’s verbiedt. Maar ik merk dat veel mensen, eens ze mijn standpunt horen, wel begrijpen waarom zulke operaties zonder toestemming van het individu overal verboden zouden moeten worden. Ook in België zou ik graag hebben dat er een wet komt die intersekskinderen beschermt tegen onnodige operaties. Veel intersekskinderen ervaren ze als een teken dat ze niet goed genoeg zijn. Bovendien worden de potentiële risico’s zoals incontinentie, pijn of minder zin in seks te weinig met patiënten en hun ouders besproken.’

Je grootste frustratie is dat dokters vaak in naam van het intersekskind beslissen hoe ‘een normaal lichaam’ eruit moet zien.

‘Klopt, dokters zijn in mijn ogen te veel gefocust op iets dat gefikst moet worden. Meisjes met een clitoris zo groot als een kleine penis krijgen te horen dat die ingekort moet worden. Meisjes met een ondiepe vagina wordt verteld dat dokters die kunstmatig dieper kunnen maken. Het argument daarvoor is dat ze later normale seks zullen kennen. Maar als je gezondheid niet in gevaar is, waarom moet je dan geopereerd worden? ‘Omdat anders nooit iemand van je zal houden’, antwoordden mijn eigen dokters mij indertijd; alsof ik een perfect lichaam moet hebben opdat iemand mij graag zal zien. Bovendien draaien liefde en intimiteit toch niet alleen rond penetratie? Ik begrijp niet waarom onze maatschappij het nog zo moeilijk heeft met mensen die geslachtelijk anders zijn. Volgens onderzoek van de VN is 1,7 procent van de bevolking interseks. Dat is evenveel als het aantal roodharigen op aarde. Hoe meer mensen leren begrijpen wat interseksualiteit juist is, hoe gemakkelijker mensen als ik het zullen hebben. Pas op, ik ben niet volledig tegen operaties. Ik heb er niets op tegen als je daar zelf voor kiest, of als een ingreep noodzakelijk is voor je gezondheid. Ik wil gewoon dat intersekspersonen ook zonder operaties geaccepteerd worden en zichzelf kunnen zijn.’

Je oproep om het taboe rond inter- seksualiteit te doorbreken werd goed gehoord. Van Time tot BBC News: overal werd je verhaal opgetekend. Welk interview vond je het meest bijzonder?

‘Time noemde mij een leider van de jonge generatie en het gezicht van het onzichtbare. Dat vond ik heel cool. En op de cover van de Amerikaanse Vogue stond voor het eerst in de geschiedenis het woord interseks. Interseks op de cover krijgen van dé modebijbel, dat vind ik het grootste wapenfeit van mijn carrière. Ik hoop dat intersekstieners die dat gezien hebben zich daardoor een pak normaler voelen.’

Het bleef dit jaar niet bij media- aandacht. Op 11 juni kreeg je een Alan Turing Award voor je inzet voor de interseksgemeenschap. Wat betekent die prijs?

‘In Tenerife vond dit jaar het eerste ARN Culture Pride festival plaats. Een week lang stonden er debatten en events gepland rond de leefwereld en rechten van de LGBTQI-gemeenschap, met op het einde een gala-avond. Met de Alan Turing Awards wilde de organisatie de diversiteit in onze samenleving vieren. Ik werd bekroond voor het feit dat ik de eerste bekende persoon ben die het begrip interseksualiteit in de spotlights zet. Turing was een Brits wiskundige die er tijdens de Tweede Wereldoorlog in slaagde gecodeerde berichten van de Duitsers te ontcijferen, waardoor hij heel wat mensen van de dood redde. Maar nadien werd hij gearresteerd en gestraft, gewoon omdat hij homo was. Een prijs winnen die naar hem genoemd is, vind ik een hele eer.’

Tweede geboorte

Zoals de meeste intersekspersonen, kan Hanne Gaby Odiele geen kinderen krijgen. Haar ouders vertelden haar het nieuws toen ze als kind, spelend met haar poppen, opmerkte dat ze later een groot gezin wou. Met tranen in de ogen legde haar moeder haar uit dat ze wel een groot gezin kon hebben, maar daarvoor misschien zou moeten adopteren. Lange tijd vond Hanne dat het moeilijkste aspect aan interseks zijn. Het was de reden waarom ze in relaties altijd de boot afhield. Tot ze John Swiatek ontmoette, een dj, model en whole-sale director in Noord-Amerika voor het Zweedse kledinglabel Acne, met wie ze in 2016 trouwde.

Hoe belangrijk was de steun van je man dit jaar?

‘Ontzettend belangrijk. John heeft nooit een probleem gemaakt van mijn lichaam. Hij houdt van mij zoals ik ben. Ik kende hem al langer, John en ik waren goede vrienden voor we begonnen te daten, maar toen ik hem moest vertellen dat ik daar beneden niet helemaal ben wie hij dacht dat ik was, was ik nerveus. Maar hij reageerde niet afkerig, was zelfs benieuwd om te weten hoe alles juist in elkaar zat. Toen ik hem vertelde dat ik nooit kinderen zou kunnen krijgen, antwoordde hij: ‘Ik ben geadopteerd en heb een goede relatie met zowel mijn biologische als mijn adoptieouders. Later wil ik ook adopteren.’ Dat was geweldig. Ik wens alle intersekskinderen toe dat ze op een dag een partner vinden die hen begrijpt en graag ziet. Als tiener dacht ik dat ik nooit iemand zou vinden die van mij zou houden. Ik kon urenlang mijn hoofd breken over de vraag hoe ik ooit een gezin zou hebben. Wanneer ik vandaag met interseksjongeren praat, merk ik dat het ook hun grootste bezorgdheid is.’

Samen met twee anderen gaf je dit jaar ook een video-interview aan Teen Vogue waarin jullie het hadden over daten en maandstonden als je interseks bent. Heb je het gevoel dat jongeren minder taboes kennen en openlijk durven te praten over wat hen bezighoudt?

‘Ja, dat heeft allicht met sociale media en het internet te maken. Kinderen worden meer dan in mijn jeugd blootgesteld aan ideeën die out of the box zijn. Er staan meer rolmodellen op waarin jongeren zichzelf herkennen. In mijn kindertijd werden transgenders bijvoorbeeld heel stereotiep afgebeeld in het nieuws, op zo’n manier dat het nooit je vrienden zouden kunnen zijn. Dat is vandaag gelukkig anders. Meer en meer jongeren durven daardoor vrijuit te spreken, over wat het ook is dat ze meedragen.’

Heb jij als tiener ooit aan je vrienden kunnen uitleggen wat je doormaakte?

‘Nee, omdat ik de verklaring daarvoor pas op mijn zeventiende kreeg en kort daarna ben ik naar New York vertrokken. Ik herinner me wel dat ik op mijn vijftiende eens in het ziekenhuis lag. De vrouwelijke hormonen die ik moest slikken, veroorzaakten een borstontsteking waardoor ik even opgenomen moest worden. Meer wil ik daarover niet kwijt, maar toen mijn vrienden mij in het ziekenhuis kwamen bezoeken en mij in dat ziekenhuiskleed zagen liggen, durfde ik hun echt niet te vertellen wat er met mij aan de hand was. Ik schaamde me zo. Dat was een eenzame tijd. Ik hoop dat intersekskinderen en hun ouders daarin vandaag beter begeleid worden. Dat er praatgroepen zijn waar ze praktische tips krijgen om met dit soort situaties om te gaan. En dat dokters hun op het hart drukken dat interseks zijn echt zo erg niet is. Zelf ben ik vandaag een heel gelukkig en vrolijk mens.’

Tot slot, op 8 oktober vierde je je dertigste verjaardag, een leeftijd om even stil te staan en terug te blikken. In welke mate voel je je nog verbonden met het West-Vlaamse meisje dat je was voor je bekend werd?

‘Ik vraag me soms af wie ik geworden zou zijn als al die operaties en doktersbezoeken niet waren gebeurd en ik rustig in mijn eigen lichaam had kunnen groeien. Maar ik ben ook trots op mezelf en op wie ik vandaag ben. In zekere zin beschouw ik mijn coming-out als een soort tweede geboorte. Het lichaam waarmee ik geboren werd is er niet meer, maar het meisje uit Kooigem is eindelijk vrij.’