‘Niemand is gemiddeld, iets wat ik vanaf nu bij elk doktersbezoek als een soort mantra zal herhalen’

In De wetten van de geneeskunde vraagt oncoloog Siddhartha Mukherjee zich af of geneeskunde wel een wetenschap is.

Wat is het, waar komt het vandaan en wat gaan we eraan doen. Dat is wat een mens wil weten als hij of zij naar de dokter gaat. Maar hoe welwillend ook, de arts heeft niet altijd pasklare antwoorden. Toen mijn gewrichten een paar jaar geleden collectief opspeelden, had de reumatologe een lijstje van drie mogelijke aandoeningen. Wat het precies was, zouden we pas weten nadat de zware medicatie die ze voorschreef uitgewerkt was. Verdween het probleem, dan was het optie A, bleek het chronisch, dan was het B of C. Onzekerheid waar ik nerveus van werd, maar waar de dokteres mee had leren leven, knikte ze rustig, want in haar specialisatie was onduidelijkheid over oorzaken en symptomen heel alledaags.

Artsen weten hoe kanker werkt, maar worden toch regelmatig verrast door de lichamen van hun patiënten, die niet in checklijsten te vatten zijn

Ik moest aan haar denken toen ik De wetten van de geneeskunde las, van oncoloog Siddhartha Mukherjee. Of geneeskunde wel een wetenschap is, vraagt hij zich daarin af. Want een wetenschap is gebaseerd op universele wetten die altijd en overal gelden, en die zijn er niet in de geneeskunde. Ook al is die vandaag een stuk geavanceerder dan vijftig jaar geleden en ook al moeten studenten tonnen feiten leren, eenmaal aan de slag blijkt er niet alleen veel ruimte tussen die feiten, maar ook behoorlijk wat onzekerheid. En daar had Mukherjee niet veel over geleerd.

Al filosoferend over zijn vak, formuleert hij zelf een paar medische wetten. Zoals: een sterke intuïtie legt meer gewicht in de schaal dan een zwakke test. Context, voorkennis, gezond verstand, zonder kom je gegarandeerd tot een dwaas oordeel, leert Mukherjee van de 18de-eeuwse filosoof Thomas Bayes. Een vrouw met het BRCA1-gen heeft met 100 % zekerheid een sterk verhoogde kans op borstkanker, maar het werkelijke risico verschilt van vrouw tot vrouw. Misschien krijgt ze een vieze versie op haar dertigste of een brave als ze 85 is. Is een dubbele mastectomie dan altijd een goed idee? Misschien niet. Bayes én Mukherjee stellen dat je veel meer individuele informatie nodig hebt om een beslissing te nemen. Artsen weten hoe een aandoening als kanker, diabetes of hartfalen in elkaar steekt, maar worden toch regelmatig verrast door de niet-in-checklijsten-passende lichamen van hun patiënten. De medische revolutie zal niet tot stand komen door algoritmen, stelt Mukherjee, want geneeskunde is een discipline die weliswaar werkt met feiten, maar altijd in onzekere situaties. Er is geen absolute kennis, alleen voorwaardelijke kennis, en testen en gemiddelden zijn niet altijd waardevol voor individuen.

Dat doet mij dan weer denken aan de vaak eindeloze discussies over gemiddelden en individuen. De doorsnee-Vlaming heeft één keer per week seks, maar sommige landgenoten zijn al twintig jaar celibatair en anderen doen het drie keer per dag. Jongens nemen gemiddeld meer risico’s dan meisjes, maar daar is mijn buurvrouw met een waaghalzerige dochter die ze op de spoeddienst al bij voornaam kennen helemaal niets mee. De doorsneevrouw is minder competitief dan de doorsneeman, maar kom Gella Vandecaveye of Tia Hellebaut maar eens tegen op een cafékwis. Niemand van ons is gemiddeld, iets wat ik – als vrouw met uitstekend ruimtelijk inzicht die niet kan multitasken – vanaf nu bij elk doktersbezoek als een soort mantra zal herhalen.