2017, haar jaar: vrouwen lieten hun stem horen

Van links naar rechts: Veerle Draulans, Mariame Keita en Bieke Purnelle. © Fred Debrock

Van de Vrouwenmars in januari tot de nog razende #metoo-storm, we voorspellen dat de jaaroverzichten behoorlijk vrouwelijk getint zullen zijn. Bieke Purnelle, Veerle Draulans en Mariame Keita praten na over alle heisa. “Vrouwen kregen geen stemrecht door te twitteren, ze hebben op tafel geklopt.”

‘Dit was een belangrijk jaar voor het feminisme, dat voel ik aan den lijve op mijn werk.’ Dat stelt Bieke Purnelle (46), directrice van Rosa, het kenniscentrum voor gender en feminisme. Wij nodigden haar uit om terug te kijken op 2017, samen met professor genderstudies en sociale wetenschappen Veerle Draulans (58) van de KU Leuven en Mariame Keita (22), rechtenstudente aan diezelfde universiteit en UN-afgevaardigde rond diversiteit voor de Vlaamse Jeugdraad.

Zijn ze daar weer?

‘Feminisme is in, in mijn omgeving.’ Mariame Keita is heel duidelijk. ‘Ik zie die verschuiving ook bij mijn studenten,’ beaamt Veerle Draulans, ‘de negativiteit rond feminisme…’ ‘…is weg?’ onderbreekt Keita haar. ‘Nee, dat nog niet,’ lacht Draulans, ‘maar ze is wel verminderd. We hebben dit jaar 119 nieuwe studenten in de Master Gender en Diversiteit. Vrouwen en mannen. Je voelt dat het leeft.’ Purnelle wil toch een kanttekening maken. ‘Wij zijn wel niet de norm.’ Klopt, denkt ook Keita. ‘Ik voel ook nog weerstand. Mijn papa vond het bijvoorbeeld grappig dat ik dit interview ging doen. Hij lachte. ‘Zijn ze daar weer?”

Interessant dat jonge feministes hun boodschap trots op hun T-shirt dragen, maar vragen ze zich ook af wie dat T-shirt gestikt heeft?

Ja, we zijn er weer, en we waren in 2017 met veel. De dag na de inauguratie van Donald Trump stapten er wereldwijd net geen vijf miljoen mensen mee in meer dan 670 Vrouwenmarsen.

Draulans: ‘Dat ging niet alleen over protest tegen Trump, maar ook over discriminatie, politiegeweld, LGBT-rechten, agism en ableism. Weet je, we vertellen al sinds de jaren zeventig variaties op hetzelfde thema. Verkrachting, seksuele intimidatie, taalgebruik, seksisme, representatie, de loonkloof, speelgoed. Dan denk je: moeten we dat nu weer herhalen? Maar die negativiteit is aan het wegebben, het is nu zelfs politiek correct om het over vrouwenrechten en gender te hebben. En zo massaal veel mensen op straat, het was een mooie manier om het jaar te beginnen, na de kater van Trump. Het hoopgevende signaal kwam van vrouwen. Het was krachtig, omdat het vanuit verontwaardiging kwam.’

Purnelle: ‘Het was ook een wereldwijd fenomeen, maar laat ons niet vergeten dat er in India en Latijns-Amerika al langer dit soort protesten zijn.’

Draulans: ‘Daar is hier weinig aandacht voor, en dat terwijl de omstandigheden van vrouwen in lagelonenlanden vaak schrijnend zijn. Internationale solidariteit is niet vanzelfsprekend.’

Purnelle: ‘Ik vind het interessant dat jonge feministes hun boodschap trots op hun T-shirt dragen, maar vragen ze zich ook af wie dat T-shirt gestikt heeft? Daar moet het ook over gaan.’

Keita: ‘Ik denk dat we niet beseffen dat we kunnen leren van andere landen. Op bezoek bij mijn familie in Guinea bijvoorbeeld, was ik verbaasd over hoe krachtig de positie van de vrouwen daar is.’

Draulans: ‘We hebben een vrij monolithisch beeld, vooral over de rest van de wereld. Azië, Afrika, diversiteit is er overal.’

Purnelle: ‘Meer zelfs, ook hier zijn we blind voor diversiteit. Te vaak denken we vanuit het standpunt van de hoogopgeleide, witte vrouw. De andere vrouwen, vaak met migratieroots, vaak arm, hebben niet altijd een stem. Ik zie dat veranderen, jonge mondige vrouwen van heel verschillende achtergronden laten van zich horen. Dat is goed, want als we het over feminisme hebben, gaat het dan alleen over het glazen plafond doorbreken, of ook over hoofddoeken en zorg? Tricky.’

2017, haar jaar: vrouwen lieten hun stem horen
© Fred Debrock

Mee aan tafel

Vijf miljoen mensen op straat, daar kun je niet naast kijken.

Draulans: ‘Zichtbaarheid is essentieel. Pas als je zichtbaar bent, krijg je nog meer zichtbaarheid. En je moet mee aan de tafel zitten om mee te kunnen overleggen. We onderschatten dat. Wie wordt er gehoord, is een belangrijke vraag, net als waar en door wie de beslissingen genomen worden. In de jaaroverzichten zie je mooi in welke context vrouwen aan bod komen. Bij politiek, economie en verzekeringen zie je nog vooral mannen, bij cultuur en sport komen er meer vrouwen aan het woord. Ik neem me elk jaar in januari voor om te turven hoe vaak we een vrouw aan het woord zien in de media, en waarover. Maar na een dag of tien geef ik het op. Keer op keer. Het is te deprimerend.’

Keita: ‘Terwijl het echt heel belangrijk is, die zichtbaarheid. Rolmodellen zijn cruciaal. Ik ben 22 en heb nog nooit een kinderboek gelezen met een zwart meisje in de hoofdrol. Sowieso zijn er al minder boekjes over meisjes.’

Purnelle: ‘Laat staan een meisje dat ook nog dapper en stoer is.’

Keita: ‘Het belangrijkste wat Barack Obama heeft gedaan, is zwart zijn en verkozen worden. Neem nu de Verenigde Naties. Ze hebben sinds 1 januari een nieuwe secretaris-generaal, António Guterres. Weer een blanke man. Een die vrouwenrechten een belangrijk thema vindt, maar toch. Dat is niet genoeg. Dat moet nu een vrouw zijn. Punt.’

Draulans: ‘Wij hebben ook nog altijd geen vrouwelijke premier gehad, hier. Er is in 2017 veel gebeurd rond vrouwenrechten, maar het gaat vaak over lichamelijkheid en seksualiteit. Economie en politiek blijven onderbelicht, terwijl het vaak de politieke beslissingen en economische posities zijn die impact hebben. Denk maar aan het debat over de pensioenen of het ouderschapsverlof.’

Purnelle: ‘Ik heb soms het gevoel dat jonge mensen daar het belang niet van inzien. Dat ze vergeten hoe we hebben moeten strijden voor iets als stemrecht. Maar niets van wat we vandaag verworven hebben, is noodzakelijk blijvend. Dat politici vandaag aandacht hebben voor vrouwenrechten is maar normaal, we zijn de helft van het electoraat. De vraag is of ze ook de moed hebben om beslissingen te nemen die ertoe doen.’

Draulans: ‘Soms neemt de politiek het voortouw, maar vaak loopt ze achterop. Daarom is die zichtbaarheid zo cruciaal. Als we onze stem zwaar genoeg laten wegen, kunnen we die cirkel doorbreken. En ja, soms moet de politiek dapper zijn. Kijk naar het rookverbod in publieke ruimtes. Je moet het gewoon beslissen. Quota zijn een noodzakelijk kwaad, maar kunnen tijdelijk nodig zijn. Waarom geen maatregel invoeren waarbij een panelgesprek met alleen sprekers van eenzelfde geslacht, geen aanspraak kan maken op subsidies, bijvoorbeeld. Als stimulans tot diversiteit.’

Als je voor de zeventiende keer de vraag krijgt ‘hoe mannen zich nu moeten voelen’, krijg je zin om te zeggen: grow up

Pas toch op, meisje

Systematische discriminatie en grensoverschrijdend gedrag bij Uber doen vrouwen massaal opstappen, Thierry Baudet toetert dat vrouwen minder ambitieus zijn dan mannen, een Google- ingenieur stelt dat discriminatie te verklaren is aan de hand van psychologische verschillen tussen mannen en vrouwen, terwijl op hetzelfde moment blijkt dat de loonkloof binnen dat bedrijf extreem is, zelfs voor Silicon Valley. Seksisme is de wereld nog niet uit. Meer zelfs, het blijkt ontzettend vroeg te beginnen. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat meisjes vanaf zes jaar al het idee hebben dat ze minder intelligent zijn en de Thomas More hogeschool ontdekte dat Vlaamse meisjes gemiddeld vijf euro minder zakgeld krijgen dan de jongens.’

Keita: ‘Ik vraag op workshops over ongelijkheid op scholen altijd aan de deelnemers of ze zich weleens ongelijk behandeld voelen. Vaak is het antwoord: in het huishouden. Van meisjes verwachten we dat ze helpen, van jongens niet. Dat herken ik, ik ben opgevoed met het idee dat ik verantwoordelijk ben voor het huishouden, en ik voel nu al aan dat ik het moeilijk zal hebben om dat los te laten.’

Draulans: ‘Wetenschappelijk onderzoek is op dat vlak soms veelzeggend. Ik las over een onderzoek waarbij moeders gevraagd werd om hun peuter op een licht hellend vlak te laten kruipen. Ze moesten vooraf de slaagkansen inschatten, en toen bleek dat ze de meisjes onderschatten en de jongetjes overschatten. Bij een hindernissenparcours voor kleuters bleek dat vaders hun dochters meer aanmaanden om voorzichtig te zijn dan hun zonen.’

Purnelle: ‘En dan zijn we verbaasd dat jongens meer risico’s nemen dan meisjes. Het probleem bij deze discussie is dat we ze vaak reduceren tot: mannen zijn zus, vrouwen zijn zo. Dat is niet alleen oninteressant, het is ook fatalistisch. Er lijkt niets aan te doen, terwijl mensen niet alleen onderling heel verschillend zijn, maar ook wendbaar. We kunnen evolueren. Rosa geeft ook workshops en dan merk je dat het een blinde vlek is. Er is veel wetenschappelijk onderzoek naar opvoeding en gender, maar we zijn ons niet bewust van hoe verschillend we onze jongens en meisjes opvoeden. We moeten onszelf op dat vlak in vraag durven te stellen, ook al is dat confronterend.’

2017, haar jaar: vrouwen lieten hun stem horen
© Fred Debrock

Kus in de nek

Sinds oktober lijkt het of er geen dag passeert zonder dat seksuele intimidatie of ander grensoverschrijdend gedrag het nieuws haalt. Zo is het dus, als de dagelijkse realiteit ook te zien is in de krant en op het journaal.

Draulans: ‘Dat dit zo massaal naar buiten komt, is een duidelijke verschuiving. Een waarvan ik hoop dat we als samenleving de aandacht voor dit thema kunnen vasthouden.’

Purnelle: ‘Maar één valse beschuldiging, en het verhaal ligt aan diggelen. Wat ook opvalt, is dat er vooral wordt ingezet op juridische argumenten en wetten. Dat is nodig. Er moeten meldpunten zijn en klachten ingediend worden. Maar veel van waar we het in het kader van #metoo over hebben is helemaal niet strafbaar. Dat gaat over hoe we met elkaar en met macht omgaan. Een samenleving wordt niet alleen georganiseerd op basis van wetboeken.’

Keita: ‘Maar die bepalen, samen met de politiek en de media, wel onze mentaliteit. Er is een wisselwerking, en die media-aandacht zorgt ervoor dat mensen er meer bij stilstaan. Ik zelf ook. Op een feestje kuste iemand me onlangs zomaar in mijn nek. Vroeger zou ik dat misschien hebben laten passeren, nu heb ik daar heftiger op gereageerd. Omdat ik me nu meer vragen stel, ja. En ik merk dat mannen in mijn omgeving dat ook doen.’

Purnelle: ‘Ik heb met mannelijke vrienden nog nooit eerder gepraat over grenzen, en over wat kan en wat niet. Nooit. Tot nu. Hoe absurd is dat? Ik zie ook mannen reageren op andere mannen, als ze weer eens opperen dat ze niet meer weten hoe ze zich moeten gedragen. Zo van: alsjeblief zeg, als je dat niet weet, was je waarschijnlijk niet goed bezig. Of ook: moet het nu weer over jou gaan? Ik vind het boeiend om te zien hoe mannen onderling over dit onderwerp praten.’

#Himtoo

Mannen zelf zijn ook steeds vaker het onderwerp van gesprek, want de vraag wat mannelijkheid nu precies betekent, wordt steeds vaker gesteld.

In koor: ‘Eindelijk!’

Draulans: ‘Als ik vroeger mannelijkheid of masculinity studies aankaartte bij mijn studenten, hoorden ze het in Keulen donderen. Nu worden ze zich bewust van onze eenzijdige verwachtingen ten opzichte van mannen, of ten opzichte van ‘mannelijkheid’. In zekere zin hebben veel vrouwen vandaag, in onze samenleving, meer keuzes over hoe ze hun leven inrichten. Daarom vind ik het jammer dat we hier vandaag met drie vrouwen zitten. Ik had graag ook mannen aan tafel gehad, want het wordt hoog tijd dat het debat over feminisme samen met mannen wordt gevoerd. Ook zij hebben veel te winnen.’

Ouderschapsverlof bijvoorbeeld, dat de Vrouwenraad en de Gezinsbond willen verdubbelen naar twintig dagen.

2017, haar jaar: vrouwen lieten hun stem horen
© Fred Debrock

Keita: ‘Het zou gewoon veel beter zijn als beide ouders evenveel tijd bij hun kind doorbrengen. Voor de hechting met de baby én voor hun carrière. Meisjes denken nog altijd: die kinderen, dat ben ik. Als ik aan mijn medestudenten vraag hoe ze hun toekomst zien op werkvlak, hebben de jongens het alleen over hun carrière, maar zeggen de meisjes meteen: ‘Ik wil ook een gezin.’ Jongens staan er niet bij stil dat een gezin een invloed heeft op hun werk, meisjes wel. Er is dus nog veel werk aan de winkel.’

Draulans: ‘Zo zijn we weer bij die eenduidige invulling van mannelijkheid. Vroeger voelden de mannen in mijn colleges zich weleens ongemakkelijk. Omdat onderzoek en theorie het accent legden op kansenongelijkheid voor vrouwen, hadden ze het gevoel dat ‘de mannen’ als groep van alles fout deden, en dat vrouwen daar dan het slachtoffer van werden. Het verhaal is vandaag gelukkig veel genuanceerder.’

Purnelle: ‘En dat wil ik nu heel duidelijk stellen: er is geen Battle of the Sexes. Ik zie veel mannen in de groep die pleit voor gelijkwaardig en respectvol met elkaar omgaan, en veel vrouwen in de groep die zich om de een of andere reden verzet tegen verschuivingen in de maatschappij.’

Draulans: ‘Met wat er de laatste weken aan de hand is, bestaat het risico dat we hervallen in dat wij-zijverhaal.’

Purnelle: ‘Het is natuurlijk een smeuïg idee. En ja, er is uiteraard frictie en conflict. Als je voor de zeventiende keer de vraag krijgt hoe mannen zich nu moeten voelen, dan heb je zin om te zeggen: ‘Grow up.’ Maar dat zeg je niet hardop. Je zegt: ‘Door die vraag te stellen, geef je aan dat het de allereerste keer is dat je over deze kwesties nadenkt.”

Voorzichtig optimistisch

Die frictie vindt Draulans niet verrassend. ‘Kijk eens op welke vlakken mensen van elkaar verschillen. Leeftijd, gezondheid, herkomst, seksuele voorkeur, levensbeschouwing, taal, geslacht. Dat laatste is het enige waarbij de verdeling 50/50 is. Dat betekent dat voor elke plaats waar een vrouw inschuift, een man moet opschuiven. Bij minderheidsgroepen duurt het veel langer voor we de impact van verandering voelen. Maar laten we blijven herhalen: ‘de’ groep mannen, ‘de’ groep vrouwen, bestaat niet. De verschillen binnen één sekse zijn veel groter dan aantoonbare verschillen tussen de beide geslachten.’

Verandering kan, de maatschappij is maakbaar. We hebben het al eerder afgedwongen en we kunnen dat opnieuw

Bieke Purnelle

Purnelle: ‘Ik zie verandering, maar het zal traag gaan. Het debat zal soms moeilijk zijn, en misschien zal het voor mannen soms onaangenaam zijn, maar ik en vele vrouwen met mij vonden de laatste maanden ook best emotioneel. Daar moeten we door. Soms lijkt het alsof we bang zijn voor strijd. Alsof we vergeten zijn hoe we iets moeten afdwingen. Toch is dat nodig voor duurzame verandering. En dan heb ik het niet over iets schrijven op sociale media. Vrouwen kregen geen stemrecht door te twitteren, ze hebben op tafel geklopt. En nee, dat is niet leuk, maar we moeten blijven argumenteren voor iets wat belangrijk is.’

Keita: ‘Probleem is dat we in heel gepolariseerde tijden leven. Strijden is goed, maar we moeten ook naar elkaar luisteren en constructief zijn. Ik ben niet de persoon die op tafel gaat staan, ik ga er liever rond zitten om te praten. Alleen zo kan er begrip ontstaan.’

Purnelle: ‘Dat gesprek is voor mij een deel van de strijd, het gaat over in iets geloven, niet over barricades opwerpen. En ik ben voorzichtig optimistisch. Wanneer ik het voorbije jaar ging spreken, werd ik verrast door de jonge meisjes in het publiek, en we krijgen ook opvallend veel leerlingen uit het middelbaar onderwijs over de vloer bij Rosa.’

Purnelle: ‘Ik zie een mondigheid die er lang niet geweest is. In de jaren tachtig en negentig was the future bright en dommelde alles in. Dat is nu anders. Er is een economische crisis aan de gang en iemand als Trump zorgt voor herwonnen strijdbaarheid. We komen weer in actie. Dat is goed nieuws. Kijk naar hoe de verhoudingen tussen mannen en vrouwen fundamenteel zijn veranderd in de laatste eeuw, toch een zeer korte tijd. Verandering kan, de maatschappij is maakbaar. We hebben het al eerder afgedwongen en we kunnen dat opnieuw, daar ben ik van overtuigd.’

Iedereen gelijk

Feminisme, discriminatie, racisme, gelijk loon, maar ook armoede, ecologie, haatpraat, duurzame mode en verkeersveiligheid, het komt allemaal aan bod op het Festival van de Gelijkheid, van 13 tot 16 december in de Vooruit in Gent. Bieke Purnelle is een van de moderatoren, en er zijn debatten, interviews, films, documentaires, concerten en zelfs een kinderprogramma.

HAAR JAAR

Gelijke rechten, gelijk loon, gelijke behandeling van mannen en vrouwen en géén ongewenste sms’en meer: we zijn er nog lang niet, bewijzen deze twaalf geheugensteuntjes uit 2017.


21 januari: vrouwenmarsen

De dag na de inauguratie van Donald Trump komen in Washington een half miljoen mensen op straat voor vrouwen-, mensen- en LGBT-rechten en tegen politiegeweld, discriminatie en racisme. Wereldwijd waren er 673 marsen. Van Brussel tot Bangkok en van Honolulu tot Antarctica, in totaal stapten er bijna 5 miljoen mensen mee.


20 februari: ingenieur Susan Fowler stapt op bij Uber

Na minder dan een jaar, wegens diep ingebed seksisme. Later volgen er ook onthullingen over Google en andere Silicon Valley-bedrijven.


1 maart: Lego brengt Women of Nasa uit

Als eerbetoon aan de vrouwelijke wetenschappers. Op 7 maart duikt de Fearless Girl op tegenover de Charging Bull van Wall Street, als pleitbezorgster voor gendergelijkheid.

1 MAART
1 MAART


2 maart: She Decides-conferentie

In Brussel komen 50 landen samen om geld in te zamelen voor internationale ngo’s die uit de boot vallen door Trumps Global Gag Rule. Die bepaalt dat er geen geld mag gaan naar organisaties die in het kader van gezondheidszorg informeren over abortus of abortus zelf aanbieden. Daarmee verdwijnt meer dan 3 miljard dollar Amerikaanse hulp, She Decides zamelde 181 miljoen euro in.


15 mei: de pensioenkloof blijkt immens

De doorsneeloonkloof in de EU is 16%, de pensioenkloof 40%, zo blijkt uit een EU-studie. In België is de loonkloof 7,6%.


6 juni: 20 dagen geboorteverlof voor papa’s aub

Dat vragen de Vrouwenraad en de Gezinsbond, en ze beginnen een petitie om steun te vinden.


26 september: vrouwen achter het stuur …

… eindelijk ook in Saudi- Arabië, en wel vanaf 2018. Vrouwen mochten op 24 september ook al voor het eerst een voetbalstadion binnen, om de 87e verjaardag van het koninkrijk te vieren.


6 oktober: weg met de tampontaks

Vanaf 2018 zal de btw op tampons en maandverband 6% bedragen, in plaats van de 21% luxe-btw tot nu toe.

2017, haar jaar: vrouwen lieten hun stem horen
© Getty Images/iStockphoto


8 oktober: Harvey Weinstein wordt ontslagen

In de NYTimes beschuldigen 5 vrouwen hem van seksuele intimidatie, er volgen nog tientallen aanklachten. Uma Thurman in een Instagram-post: “Ik ben blij dat het traag gaat. Je verdient geen kogel.”

Onder andere dankzij de hashtag #metoo volgt een wereldwijde tsunami aan klachten over grensoverschrijdend gedrag.


2 november: de 31e plaats

Daar staat België op de gendergelijkheidsindex van het World Economic Forum. In 2013 was dat nog de 11e plaats. Oorzaken? De loonkloof, de amper 38% vrouwelijke parlementsleden en 23% vrouwelijke ministers. We moeten heel Scandinavië, maar ook Rwanda en Nicaragua, laten voorgaan.


9 november: Bart De Pauw weg bij de VRT

Waarna er een verhitte discussie ontstaat over wat nu precies grens- overschrijdend gedrag is. Sven Gatz lanceert een onderzoek naar de toestand in de cultuur- en mediasector.

Bart De Pauw
Bart De Pauw© BELGA


25 november: verziekt door seksisme

Dat is Frankrijk volgens president Macron, in zijn speech op de Internationale Dag tegen geweld tegen vrouwen. Ook in België kreeg één vrouw op de zeven in de loop van de voorbije 12 maanden te maken met minstens één daad van geweld door haar (ex-)partner.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content